Mevcut yasal düzenlemelere göre iş kazaları, şu sayılan durumların birinde meydana gelen ve çalışanlara o sırada veya daha sonra beden ve ruh sağlığı bakımından zarar veren bir olaydır:
- Çalışaların işyerinde bulunduğu sırada
- İşveren tarafından yürütülmekte olan iş yüzünden
- Çalışaların işveren tarafından görevli olarak başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işlerini yapmadan geçen zamanda
- Kadın çalışanların çocuğuna süt vermek için ayrılan süre içinde
- Çalışanların, işveren tarafından temin edilen bir araçla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmesi sırasında
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 2012 yılında yayınlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi için işverenlerin ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektedir.
Söz konusu kanun, faaliyet konularına bakılmaksızın, kamu ve özel sektöre ait bütün işleri ve işyerlerini, işverenleri ve çırak ve stajyerler dahil bütün çalışanları kapsamaktadır.
Bu kanunun kapsamına girmeyen alanlar ise şunlardır:
- Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerinde çalışanlar hariç, askeri birlikler, kolluk kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı faaliyetleri
- Afet ve acil durum ünitelerinin faaliyetleri
- Ev hizmetleri
- Kendi adına mal ve hizmet üretimi yapan ve yanlarında başka bir çalışan kullanmayan kişiler
- Hükümlü ve tutuklular için, iyileştirme çalışmaları kapsamında yürütülen, meslek edindirme faaliyetleri
Kanun gereğince işverenler yükümlülüklerini yerine getirirken, risklerden korunmaya yönelik şu ilkeleri göz önünde bulundurmak zorundadır:
- Risklerden kaçınmak
- Kaçınılması mümkün olmayan riskleri ölçümlemek ve analiz etmek
- Risklerle kaynağında mücadele etmek
- Yapılan işin çalışanlara uygun hale getirilmesi için çalışma ortamının, iş ekipmanlarının, çalışma şeklinin ve yöntemlerinin seçiminde özen göstermek
- Bilhassa tekdüze çalışma ve üretim temposu gerektiren işlerde, işin çalışanların sağlık ve güvenliğine olumsuz etkilerini önlemek ya da bu etkileri en aza indirmek
- Teknik gelişmeleri takip etmek ve uyum sağlamak
- Tehlikeli olan işleri, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiştirmek
- Teknoloji kullanımı, iş dağılımı, çalışma koşulları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamına yönelik faktörlerin etkilerini içeren bir önleme politikası geliştirmek
- Toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine nazaran öncelik vermek
- Çalışanlara yeteneklerine ve becerilerine uygun işler vermek
- Bu noktada işverenler açısından tehlike sınıfılarının belirlenmesi ve risk değerlendirme, kontrol, ölçüm ve araştırma çalışmalarının yapılması önemli olmaktadır. İşyeri tehlike sınıfları 2012 yılında yayınlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Tehlike Sınıfları Listesi Tebliği esaslarına göre belirlenmektedir. İşyeri tehlike sınıflarının tespit edilirken, işyerinde yapılan asıl iş dikkate alınmaktadır.
Risk değerlendirme, kontrol, ölçüm ve araştırma çalışmalarına gelince. İşveren, iş sağlığı ve güvenliğinın sağlamak için işyerinde risk değerlendirme çalışması yapmak veya yaptırmak zorundadır. Risk değerlendirme çalışmasında şu sayılan faktörler mutlaka dikkate alınmalıdır:
- Belli risklerden etkilenecek çalışanların durumu
- Kullanılan iş ekipmanı ile kimyasal madde ve ürünlerin seçimi
- İşyerinin yerleşim düzeni
- Genç, yaşlı, gebe, emzikli ya da engelli gibi özel uygulama gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu
Yasa gereğince işverenler, yapılan risk değerlendirmesi sonuçlarına bağlı olarak gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alacak ve kullanılması gereken koruyucu malzemeleri belirleyecektir. Alınacak bu önlemler, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri ile çalışanların sağlık ve güvenlik açısından korunma düzeyleri yükselecektir.
İşverenler bunu sağlamak için de gerek çalışma ortamına ve gerekse çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik olarak bir takım kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlamak zorundadır. Bu çerçevede yapılacak çalışmaların bir kısmı şu şekildedir:
- Gürültü ölçümü
- Titreşim ölçümü
- Termal konfor ölçümü
- Aydınlatma ölçümü
- Toz ölçümü
- Ağır metal ölçümü
- İnorganik asit ölçümü
- Uçucu Organik Bileşikler (VOC) ölçümü
- Toksik gaz ölçümü
- Ortam toz ölçümü (PM1, PM2.5, PM5, PM10)
- Solunabilir toplam toz ölçümü
- Silis ölçümü
- Elektromanyetik alan ölçümü
- İç ortam hava kalitesi ölçümleri
